موقعیت جغرافیایی استان:
استان همدان با مساحت 19493 كيلومتر مربع، بين مدارهاي 58 و 33 و 48 و 35 عرض شمالي
و 34 و 47 تا 36 و 49 طول شرقي از نصف النهار گرينويچ قرار گرفته و جزو استانهاي
غربي ايران است كه از شمال به استان زنجان و قزوين، از جنوب به استان لرستان، از
مشرق به استان مركزي و از مغرب به استانهاي كرمانشاه و كردستان محدود مي شود.
بلندترين نقطه استان قله الوند با ارتفاع 3580 متر، بين شهرستانهاي تويسركان و
همدان قرار گرفته است و پست ترين نقطه استان، اراضي عمرآباد در بخش شراء و پيشخوار
، كنار رود قره چاي مي باشد.
براساس نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن آبان ماه سال 1375، كل جمعيت استان
1677957نفر مي باشد كه از اين عده 849223 نفر مرد و 828734 نفر زن بوده است .
همچنين از كل جمعيت استان 810640 نفر در مناطق شهري و 867115 نفر در مناطق روستايي
سكونت داشته و 202 نفر غير ساكن بوده است .
همچنين با توجه به آخرين تقسيمات كشوري اين استان داراي 8 شهرستان همدان ، ملاير ،
نهاوند ، اسدآباد ، تويسركان ، رزن ، بهار و كبودرآهنگ و تعداد20 بخش است.
ناهمواريهاي استان همدان:
در طي دوران زمين شناسي ، عمده ترين دليل تغييرات ناهمواريها در استان همدان ،
آبهاي روان بوده است كه با تخريب ارتفاعات و انباشتن مواد در چاله ها سبب كاهش
ارتفاع كوهها و پيدايش دشتهاي متعددي شده است و در برخي مناطق ، شدت عمل آبهاي
روان سبب تبديل كوه به دره يا تبديل دره اي عميق به كوه گشته است . كوه خان
گرمز در غرب تويسركان نمونه اي جالب از اين پديده است .
ارتفاعات و دشتها دو نمونه از اشكال مختلف ناهمواريها مي باشد كه در ذيل به
تشريح آنها مي پردازيم:
ارتفاعات استان همدان
استان همدان منطقه اي كوهستاني است كه كوههاي آن جز كوههاي مركزي و غربي ايران
بوده اما ارتفاعات غرب و جنوب غرب استان همدان جز پيشكوههاي داخلي زاگرس ميباشد
كه جهت عمومي آنها از شمال غرب به جنوب شرق است .
ارتفاعات استان از نظر زمان و نحوه تشكيل به سه دسته عمده تقسيم مي شود:
1- توده باتوليت ( شكلي از توده آذرين دروني ) الوند و سنگهاي دگرگوني اطراف آن
كه مربوط به دوران مزوزوئيك ( ژوراسيك ) است.
2- ارتفاعات جنوب غربي و جنوب شرقي و قسمتهايي از شمال بيشتر مربوط به دوران
مزوزوئيك ( كرتاسه ) كه اغلب سنگهاي رسوبي است.
3- ارتفاعات شمال شرق و قسمتهايي از شمال غرب مربوط به دوران سنوزوئيك
(اليگوميوسن ) است كه اغلب سنگهاي رسوبي از نوع آهكي تا كنگلومرايي است.
ارتفاعات استان شامل بخشي از كوههاي مختلف ايران است كه در ذيل آمده است:
1- ارتفاعات شمالي: اين كوهها در قسمت شمال غربي كوههاي
مركزي ايران قرار دارند و خط الراس آنها مرز بين استان همدان و استان قزوين است
. جنس كوههاي شمالي ، عمدتاً از سنگهاي آذرين بيروني و سنگهاي آهكي است .
2- ارتفاعات مياني: شامل سلسله جبال الوند است كه به موازات
ارتفاعات شمالي ، از مرزهاي غربي استان شروع مي شود و تا حوالي شهر ازندريان در
نزديكي جاده همدان – ملاير ادامه دارد .قله الوند با ارتفاع 3580 متر از سطح
دريا در اين سلسله جبال قرار دارد و جنس اين كوهها از سنگهاي آذرين دروني (
گرانيت ) مي باشد .
3- ارتفاعات جنوبي: اين ارتفاعات كه به كوههاي گرو موسوم اند
همانند ارتفاعات شمالي و مياني استان ، جهت شمال غربي – جنوب شرقي دارد و بخشي
از كوه زاگرس محسوب مي شود. اين كوهها به صورت ديواره اي بين استانهاي همدان و
لرستان كشيده شده اند و جنس آنها عمدتاً از سنگهاي آهكي است و مرتفع ترين قله
اين كوه بنام ورخاش به ارتفاع 3639 متر، حدفاصل استانهاي همدان و لرستان است .
در جنوب شرقي استان نيز ارتفاعات پراكنده اي ديده مي شود كه از مهمترين آنها مي
توان به كوه سرده و كوه گرمه اشاره كرد . شهر ملاير در دامنه كوه گرمه واقع شده
است.
4- كوههاي پراكنده: در حدفاصل ارتفاعات شمالي و مياني استان،
كوههايي به طور پراكنده واقعند كه از جمله آنها مي توان قلي آباد و قره داغ را
در شهرستان كبودرآهنگ نام برد.
دشتهاي استان همدان
شهرستان همدان و تويسركان بر روي كوهپايه ها و دامنه هاي كوه الوند از دو طرف
شمال و جنوب قرار گرفته اند اما بعد از اين دو شهرستان، به طرف شمال و مشرق و
جنوب، دشتهاي نسبتاً پهناور آبرفتي ديده مي شود. از شمال شرقي همدان، دشت
كوريجان و رزن تا آوج، همه جا دشتي پهناور و تقريباً مسطح است كه ارتفاعات آوج،
اين دشت را از ناحيه شمال شرقي جدا مي كند. منطقه مزبور، به علت حاصلخيزي بيشتر
به كشت غلات، خاصه گندم و جو ديم اختصاص يافته است. از رزن تا كبودرآهنگ ارتفاع
مهمي مشاهده نمي شود و بلندي متوسط زمين در حدود 1800 متر مي باشد.
دشتهاي شمالي همدان به ويژه در نزديكي شهر ( آبشينه و سنگ سفيد ) به موستانهاي
وسيع و قلمستانهاي بزرگ اختصاص يافته است . خاك اين ناحيه، درشت دانه و نفوذ
پذيرو براي احداث باغ و قلمستان آمادگي دارد . دشتهاي شمال غربي همدان (بهار)،
داراي خاكي است كه از رسوبات فرسايشي بوسيله رودخانه هاي سيمينه و فرجين بوجود
آمده است . كه اين خاك نسبتاً عميق و نفوذ پذير، كه براي كشت صيفي جات مناسب
است . حدفاصل ناحيه جنوبي تويسركان تا ملاير، دشتي پهناور است كه جز ارتفاعات
كوتاه اطراف ملاير، كوه مهمي ندارد . دشت وسيع اسدآباد كه پس از طي كوهپايه هاي
الوند آغاز مي شود، دشتي حاصلخيز است كه با شيبي ملايم به طرف نهاوند و كنگاور
كشيده شده است . نهاوند در دشتي وسيع، در فاصله كوههايي با جهت شمال غربي –
جنوب شرقي قرار گرفته است . اين دشت در دو طرف رودخانه گاماسياب و در امتداد
اين رودخانه گسترش يافته است .
منابع آب استان همدان:
آبها را در استان همدان مي توان به دو بخش آبهاي جاري ( رودخانه ها ) و آبهاي
زيرزميني تقسيم بندي نموده اند كه در ذيل توضيح داده مي شود:
3-1 - آبهاي جاري (رودخانه ها):
رودخانه هاي استان همدان عموماً از برف و باران فصول مرطوب تغذيه مي شوند و در
فصل تابستان كه گياهان نياز به آب دارند به استثناي يكي ، دو رود مثل گاماسياب
و سيمينه رود خشك شده يا به حداقل ميزان آبدهي مي رسد .
رودهاي استان را مي توان به دو دسته تقسيم كرد:
الف ) رودهاي شمال شرق و شرق الوند
ب ) رودهاي جنوب و جنوب غربي ارتفاعات الوند
الف) رودهاي شمال شرق و شرق الوند:
رودخانه هاي اين ناحيه در قسمت شمالي اغلب به صورت فصلي هستند و نوسانات آب
آنها بسيار است و با نزديك شدن به ارتفاعات الوند، رودها خصوصيات رودهاي دائمي
را پيدا مي كنند كه مهمترين رودهاي اين ناحيه عبارتند از :
، رودها خصوصيات رودهاي دائمي را پيدا مي كنند كه مهمترين رودهاي اين ناحيه
عبارتند از :
1- رود تلوار : از ارتفاعات كوه سفيد در شمال غرب استان سرچشمه
مي گيرد و جز شاخه هاي رود قزل اون مي باشد كه در گيلان به سفيد رود معروف است
و به درياي مازندران وارد مي شود طول اين رود در استان همدان كوتاه است .
2- رود قره چاي: از ارتفاعات گردنه زاغه و يال دره ما بين ملاير
و همدان سرچشمه ميگيرد و به سوي امزاجرد روان مي گردد، در آنجا شاخه پرآبي را
كه از اتصال رودهاي خاكو ، دره مرادبيگ ، وفرجين ، سيمينه رود و همه كسي تشكيل
شده ، دريافت كرده و قره چاي ناميده ميشود. اين رود پس از عبور از كوريجان به
سمت شرق جاري مي گردد و پس از آبياري اراضي فامنين و قهاوند، از استان همدان
خارج مي گردد و از استان مركزي عبور كرده و بالاخره به درياچه قم (حوض سلطان )
وارد مي شود.
ب) رودخانه هاي جنوب و جنوب غرب ارتفاعات الوند:
از ويژگيهاي عمومي اين رودها، دائمي بودن آنها است . مهمترين رودهاي اين ناحيه
عبارتند از :
1- گاماسياب (گاماساب): يكي از طويلترين رودخانه هاي ايران به
شمار ميرود و از جنوب غرب شهرستان نهاوند سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از دشت
نهاوند و آبياري باغها و كشتزارهاي اطراف آن ، در كنار روستاي ليلي يادگار،
شاخه رود ملاير را دريافت مي كند .
در كنار روستاي گرديان نيز، قلقل رود از تويسركان بدان متصل مي گردد . گاماسياب
از شاخه هاي اصلي رود كرخه به شمار مي آيد كه بالاخره به خليج فارس وارد مي شود
.
2- قلقل رود : سرچشمه اصلي آن از دامنه هاي جنوبي الوند است كه
رود سرابي (از كلاه قاضي) ، سركان رود (از ارتفاعات سركان) و كرزان رود (از دره
هاي كشاني) پس از بهم پيوستن اين رود را تشكيل مي دهند. در جنوب، مناطق كشاورزي
تويسركان را آبياري و به گاماسياب مي پيوندد.
3- رود ملاير (حرم آباد): از ارتفاعات جنوب شرق ملاير سرچشمه
گرفته، به سوي ملاير جاري مي شود، سپس جاده ملاير - بروجرد را قطع كرده و به
طرف نهاوند مي رود و نهايتاً به گاماسياب مي پيوندد.
4- خرم رود: از دره هاي شمال شرق آبادي شهرستانه سرچشمه مي گيرد
(اين روستا در جنوب غرب الوند در شمال غرب تويسركان واقع شده است) سپس از
تويسركان خارج مي شود.
3-2- آبهاي زيرزميني استان همدان:
از نظر ميزان آبهاي زيرزميني ، استان همدان نسبتاً غني است بويژه در بخشهاي
بهار ، قهاوند و شهرستان نهاوند از ذخيره آبها براي كشاورزي استفاده مي شود .
از آبهاي زيرزميني بهار ، با احداث چند چاه عميق جهت بر كشاورزي و تامين آب
آشاميدني همدان ، بهار و مريانج استفاده مي گردد . بهره برداري بي رويه از
آبهاي زير زميني سهل الوصول در سالهاي اخير، مشكلات و مسائلي را بوجود آورده
است .از جمله سطح آب در چاههاي عميق ونيمه عميق بسيار پايين تر از حد معمول
قرار گرفته است.
تبصره 1 : بمنظور تامين آب آشاميدني
همدان ، مهمترين سد استان همدان ، سد يالفان ( سد اكباتان )مي باشد اين سد از
نوع بتوني وزني با ارتفاع 53 متر و حجم كل (درياچه) 8 ميليون متر مكعب است حجم
آب مهار شده سالانه 17 ميليون متر مكعب در آن مي باشد . سد اكباتان برروي
رودخانه يالفان در 11 كيلومتري همدان ساخته شده است . در استان همدان چند سد
خاكي نيز وجود دارد كه بيشتر براي كشاورزي احداث شده اند ، از جمله سد
جديدالاحداث گل تپه در شهرستان كبودرآهنگ( كه به وسيله جهاد سازندگي ساخته شده
است) .
تبصره 2 : پوشش گياهي :
در استان همدان ميتوان به جنگل درختان بلوط در كوههاي شهرستان نهاوند اشاره كرد
. مساحت مراتع استان حدود 800 هزار هكتار است كه بيشتر آن بين دره اي در
شهرستانهاي تويسركان و ملاير وجود دارد . در مورد زندگي جانوري در استان همدان
مي توان به وجود پستانداراني از قبيل قوچ ، ميش وحشي ، بز وحشي، گرگ، شغال،
روباه، گفتار و خرگوش و نيز پرندگاني از قبيل كبك ، تيهو و كبوتر اشاره نمود
آب و هوای استان همدان:
با توجه به پستی و بلندیهای زیاد، دشتها، مناطق کوهستانی، قله های مرتفع،
رودخانه ها، چشمه سارها، مزارع، اشجار و سرآبهای متعدد، آب و هوای استان همدان
متغیر است و معمولاً دارای زمستانهای سرد و پر برف و تابستانهای معتدل و ییلاقی
است و به طور کلی در دره های شمالی کوه الوند و شمال استان سردتر و جنوب استان
ملایم تر است.
صنایع دستی:
استان همدان از مناطقی است که فرآورده های دستی آن از شهرتی بسزا در سطح کشور
برخوردار است و حتی برخی از صنایع دستی آن مانند صنعت سفالگری اهمیت صادراتی و
جهانی دارد. این نوع صنایع دستی، علاوه برجنبه مصرفی، از ویژگیهای هنری
برخوردارند که به صورت طرح ها، نقوش و رنگهای گوناگون متجلی می شوند. برجسته
ترین صنعت دستی استان، سفالگری و سرامیک سازی است که مرکز عمده آن " لالجین "
در 25 کیلومتری شهر همدان است. پیشینه سفال سازی در لالجین نزدیک به 700 سال
برآورد شده است.
بناهای یادبود تاریخی:
- آرامگاه علویان، همدان
- آرامگاه ابن سینا، همدان
- آرامگاه بابا طاهر عریان، همدان
- آرامگاه استرو مردخای، همدان
- کتیبه گنج نامه، همدان
- بازار همدان، همدان
- تپه های هکمتانه (اکباتان)، همدان
- آرامگاه میر رضی الدین آرتیمانی، تویسرکان
- قلعه نوشجان، ملایر
- برج قربان، هکمتانه
- آرامگاه اسدآبادی، اسدآباد
یناهای یادبود مذهبی:
- آرامگاه حیقوق نبی، تویسرکان
- مسجد جامع همدان، همدان
- امامزاده عبدالله، همدان
- امامزاده محسن (کوه)، همدان
جاذبه های طبیعی:
- غار علیصدر، همدان
- دره عباس آباد، همدان
غار عليصدر:
غار علیصدر یکی از بی نظیر ترین و خوش منظره ترین غارهای طبیعی قابل قایقرانی
جهان است که در روستای علیصدر از توابع بخش گل تپه شهرستان کبودراهنگ و 75
کیلومتری شمال غربی شهر همدان؛ به طول جغرافیایی 48 درجه و 18 دقیقه و عرض 35
درجه و 18 دقیقه و ارتفاع 1900متر از سطح دریا واقع شده است.
این غار در کوه نه چندان مرتفع ساری قیه (صخره زرد) ایجاد شده که در قسمت جنوب
روستای علیصدر و چسبیده به آن قرار گرفته است. در این کوه دو غار دیگر به نام
های سراب و سوباشی وجود دارد که به ترتیب 7 و 11 کیلومتر با غارعلیصدر فاصله
دارند و چنانکه در منابع جغرافیایی آمده آب غار علیصدر از غار سراب سرچشمه می
گیرد.
گفته می‌‌شود که نام اصلی این غار «علی سرد» یا «علی سد» بوده که به تدریج
اصطلاحا به علیصدر معروف شده است. در فرهنگ جغرافیایی ایران و لغتنامه دهخدا،
به نام «علی سرد» آمده ولی هر دو این منابع نام اصلی آن را «علی سد» ذکر کرده
اند. آنچه مسلم است تا این تاریخ در هیچ نوع مدرک تاریخی نامی به عنوان علیصدر
ذکر نشده با این وجود خود اهالی نیز آن را علیصدر می‌‌گویند.
دیرینگی سنگ‌های تشکیل دهنده این کوه در حدود دوران دوم زمین‌شناسی یعنی دوره
ژوراسیک (190 تا 136 میلیون سال قبل) برآورد می‌‌شود. مردم روستای علیصدر و
روستاهای اطراف از قدیم این غار را می‌‌شناختند و از آب آن نیز بهره می‌‌بردند
(مجرایی که از محوطه ورودی تا محل آب حفر شده، این مسئله را تایید می‌‌کند)؛
ولی شناسایی مفصل و معرفی آن به حدود 15 سال پیش از انقلاب بر می‌‌گردد که
بنابر نظری اولین بار توسط افسری به نام «سرهنگ یحیایی» که فرمانده پادگان
همدان بود و بنابر نظر دیگر توسط گروه کوهنوردی همدان انجام پذیرفت و توسعه آن
با تعریض دهنه ورودی آغاز شد و به تدریج به صورت فعلی در آمد.
در بدو ورود شاهد رسوبات کربنات کلسیم در سقف و دیواره های محدوده وسیعی از غار
هستیم، این رسوبات گویای این هستند که در گذشته در این محدوده نیز آب وجود
داشته است. ارتفاع فعلی آب درون غار در حدود 50 متر پایین تر از این محدوده
است.
ارتفاع آب غار در قسمتهای مختلف آن از صفر تا 14 متر در نوسان است. تمامی کانال
های غار هنوز کشف نشده اما در برخی از کانال های غار 10 الی11 کیلومتر پیشروی
شده است؛ به طور رسمی در حال حاضر 2100 متر از طول غار شناسایی شده که ارتفاعی
بین 1 تا 35 متر، عرض 2 تا 15 متر و عمق 1 تا 17 متر دارد. برای بازدید از غار
پس از طی مسیر قابل قایقرانی، مسیر نسبتا طولانی در خشکی طی می شود و پس از آن
دوباره گردش با قایق ادامه می یابد. از 14 کیلومتر مسیر کشف شده، 4 کیلومتر از
معابر که با پرژکتور نور پردازی شده اند مورد بازدید قرار می گیرند.
محوطه اصلی غار از تعداد زیادی تالار بزرگ و کوچک و پیچ در پیچ تشکیل شده است
که به وسیله دهلیز ها و دالان های مشبک با یکدیگر مرتبط می شوند و برخی از آنها
وسعتی بیش از چند صد متر مربع دارند.
منشا آب غار چشمه های زیر زمینی وعلاوه بر آن، ریزش های جوی است که به صورت
قطرات آب از دیواره ها و سقف غار به درون آب می ریزد. در کل این غار عظیم از
طریق فرسایش و ایجاد حفره های ریز در توده سنگ های آهکی و به هم پیوستن تدریجی
این حفره ها در طی سالیان طولانی ایجاد شده است.
جاذبه های استان همدان در یک نگاه
سراب كيان نهاوند
جاذبه های طبیعی:
غار علیصدر
غار علیصدر مهمترین غار آبی و توریستی ایران و از جمله غار های دیدنی و
استثنایی جهان است ؛ که همه ساله خیل عظیمی از گردشگران و دوست داران طبیعت را
به سوی خود می کشد . این غار در فاصله 75 کیلومتری شمال غربی همدان در کوه های
زاگرس در ارتفاع 1900 متر از سطح دریا واقع
شده است .
جاذبه های مذهبی:
حیقوق نبی
حیقوق نبی از پیامبران بنی اسراییل است که حدود ۲۶۰۰ سال پیش می زیسته و نگهبان
معبد بزرگ یهودیان در اورشلیم بوده است.
مسجد جامع همدان
مسجد جامع همدان كه به شماره ۲/۱۷۲۳
به ثبت آثار تاریخی رسیده است از قدیمی ترین و معتبر ترین مساجد همدان است كه
با توجه به مشخصات ، معماری و كتیبه های موجود متعلق به سال ۱۲۵۳ هجری قمری و
بعد از آن است.
جاذبه های باستانی:
آرامگاه میر رضی الدین آرتیمانی
میرزا محمد رضی معروف به میر رضی الدین آرتیمانی از شعرا و عرفانی عصر صفوی است
که در نیمه دوم قرن دهم هجری قمری در روستای آرتیمان از توابع تویسرکان بدنیا
آمد . وی در دربار شاه عباس اول مقام و جایگاه عالی داشت و با یکی از دختران او
وصلت نمود .
برج قربان
این بنای تاریخی در شهر همدان و در محله زندی ها نزدیک دبیرستان ابن سینا قرار
گرفته است . از قرار معلوم مدفن شیخ السلام بن عطار حافظ ابوالعلاء و جمعی از
امرای سلجوقی است که در قرن هفتم و هشتم هجریبه طرز ساده و بی پیرایه ساخته شده
است .
بنای تاریخی نوشیجان
بنای تاریخی نوشیجان در حدود ۶۰ کیلومتری جنوب همدان و ۲۰ کیلومتری شمال غرب
ملایر بر فراز تپه ای طبیعی به ارتفاع تقریبی ۳۷ متر قرار گرفته است .
تپه هگمتانه
تپه هِگْمَتانه تپه ای تاریخی با پیشینه ای متعلق به دوران ماده است که در شهر
همدان قرار دارد.
حمام حاج آقا تراب
حمام حاج آقا تراب در بخش قدیمی شهر نهاوند و در جانب راست کوچه ای ، به نام
سید ها و رو به روی مسجد حاج آقا تراب ، ساخته شده است .
سنگ نبشته های گنج نامه
کتیبه های گنج نامه که یادگاری از دوران داریوش و خشایارشای هخامنشی است ، بر
دل یکی از صخره های کوه الوند در فاصله ۵ کیلومتری غرب همدان و در انتهای دره
عباس آباد حکاکی شده است .
شیر سنگی
شهر کنونی همدان در گذشته های دور ، اکباتان کهن و مرکز فرمانروایی ماد ها و
پایتخت تابستانی هخامنشیان بوده است . از آثار تاریخی آن دوره ، تنها بقایایی
اندک بر جای مانده که « شیر اکباتان » بکی از مهمترین آنها ست . « سنگ شیر » یا
« شیر سنگی » در جنوب شهر در کنار جاده قدیم همدان ملایر قرار گرفته است .
قبر اسکندر مقدونی
قبر اسکندر در شهر همدان و در خیابان نظر بیک نزدیک تپه هگمتانه واقع شده است .
گنبد علویان
گنبد علویان در چهار باغ علویان در نزدیکی میدان امام زاده عبدالله شهر همدان
قرار دارد .
مقبره استر و مردخای
در نزدیکی میدان امام خمینی شهر همدان بنایی وجود دارد که مقبره " استر و
مردخای " نامیده می شود . هر چند که این شهرت برای بناهای دیگری از جمله بقعه
" پیربکران " در سی کیلومتری جنوب اصفهان که از بناهای ابتدای قرن هشتم هجری و
ماقبل آن است ؛ هم وجود دارد .
جاذبه های تفریحی:
پیست اسکی الوند
راه دسترسی به آن از محل تاریخی گنج نامه می گذرد . طول پیست اسکی 4 کیلومتر و
شیب آن در حدود 25 درصد است . و در ماه های دی – بهمن - اسفند - فروردین و
اردیبهشت قابل استفاده است.
تپه عباس آباد (همدان)
تپه عباس آباد همدان در نزدیکی و مشرف به میدان قائم ( میدان داریوش ) ( میدان
آخر آسفالت ) قرار دارد . این تپه به دلیل مشرف بودن به شهر همدان ، همواره از
موقعیت ویژه ای برخوردار بوده است .
سد اکباتان
سد اکباتان یکی از سد های استان همدان است . این سد در نزدیکی شهر یالفان در ۱۰
کیلومتری شهر همدان بر رود قره سو احداث شده است .
ارتفاع سد در زمان ساخت ۵۴ متر ( از پی ) بوده است و در حال افزایش به ۷۹ متر
می باشد .
لالجین
لالجین ( يا لاله جين ) یکی از شهر های شهرستان بهار در استان همدان ایران است
که بر اساس سرشماری رسمی سال ۱۳۸۵، تعداد ۱۴٬۶۸۹ نفر جمعیت داشته است . این
شهر به عنوان مرکز تولید سفال و سرامیک خاورمیانه شناخته شده است . ۸۰ درصد از
جمعیت شهر لالجین به پیشه سفالگری و سرامیک کاری اشتغال دارند .
جاذبه های فرهنگی:
آرامگاه ابوعلی سینا
آنچه مسلم است در ایرانی بودن این افراد ، جای تردید نیست . در آن زمان ، زبان
عربی ، زبان رایج و قابل قبول علم بوده است همچون زبان انگلیسی که امروز بسیاری
از پژوهشگران کشور های مختلف دنیا که زبان مادری آنان زبان دیگری است .
عارف قزوینی
آرامگاه عارف قزوینی در کنار آرامگاه بو علی سینا در همدان قرار دارد.
مقبره بابا طاهر
ارامگاه باباطاهر در مرکز میدانی مستطیل شکل، زیبا، سرسبز، با گنبدی فیروزه ای
منشوری شکل، بر قاعده ای هشت ضلعی بر بالای تپه ای کم ارتفاع قرار گرفته است.
موزه تاریخ طبیعی همدان
موزه تاریخ طبیعی همدان در راستای تامین اهداف علمی آموزشی و پژوهشی دانشگاه بو
علی سینا در سال 1351 شمسی به همت آقای جعفر محمد علی زاده بنیانگذاری شده است.